Nhà thờ Cha Tam hay còn gọi là Thánh đường Phanxico Xavie toạ lạc tại số 25 đường Học Lạc, phường 14, quận 5, thành phố Hồ Chí Minh. Theo sử tích của Nhà thờ thì ngày mồng 3 tháng 12 năm 1900, nhân ngày lễ Thánh Phanxicô Xaviê (Saint Francisco Xavier) đức cha Mossard (Mốtxa) – giám mục Sài Gòn đã đến làm phép đặt viên đá đầu tiên xây ngôi Thánh đường dành cho người Hoa là Nhà thờ Cha Tam hiện nay.

Trở lại năm 1898, số người Công giáo Trung Quốc đã giảm đáng kể, điều này đã thu hút sự chú ý của Đức cha Jean Dépierre. Ngài ủy thác linh mục Phanxicô Xavier Tam Assou, ông có tên Hoa là Đàm Á Tố - phiên âm là Tam An Su. Vì vậy mọi người quen gọi là Nhà thờ cha Tam. Nhà thờ đòi hỏi xây dựng cho khu vực Chợ Lớn với hy vọng phục hồi và cải thiện đời sống Công giáo của cộng đồng Trung Quốc.

Cha Tam tìm thấy một mảnh đất rộng 3 hecta ở xóm Lò Rèn, mặt tiền đối diện đường Thủy Binh (Rue des Marins, nay là đường Trần Hưng Đạo), gần Lệ Châu hội quán (nhà thờ tổ nghề kim hoàn của Sài Gòn xưa), ngay trung tâm Chợ Lớn để xây dựng. Tuy nhiên, để mua được mảnh đất này cha Tam đã phải rất nỗ lực mới có được. Mặc dù mảnh đất đã bị bỏ hoang trong gần 20 năm, nhưng nó lại thuộc sở hữu chung của 9 doanh nhân người Việt gốc Hoa.

Đến khi cha Tam phát hiện ra, tất cả đã rời khỏi Việt Nam để tiếp tục kinh doanh ở các quốc gia khác nhau như Trung Quốc, Singapore hay Thái Lan. Ông cần chữ ký của mọi thành viên trong nhóm này (hoặc những người thừa kế của họ) trong thỏa thuận bán hàng để có quyền tiếp tục quá trình. Cuối cùng Cha đã thu thập được tám chữ ký, trong khi người cuối cùng không tìm thấy.

May mắn thay, phần còn lại của nhóm tuyên bố rằng doanh nhân trên đã chết vì họ cũng không thể giữ liên lạc với anh ta, và hứa sẽ chịu trách nhiệm trong trường hợp điều ngược lại xảy ra.

Cha Tam có được đất, nhưng ông không thể quyên góp đủ tiền để xây dựng Nhà thờ vì không có nhiều người Công giáo Trung Quốc. Sau đó, ông đến để yêu cầu sự giúp đỡ từ các gia đình ngoài Công giáo, nhưng ngân sách vẫn cần nhiều hơn thế. Cuối cùng, cha ấy đã thực hiện một bước đi sáng tạo nhưng táo bạo. Ông quyết định gặp các vị Trụ trì của các ngôi đền và chùa gần đó và tìm kiếm sự hỗ trợ từ họ.

Lý do ông đưa ra vào thời điểm đó là Phật giáo và Nho giáo đã có một vị trí ổn định trong cộng đồng, đã có thể tạo điều kiện để phát triển công giáo. Đáng ngạc nhiên, lời kêu gọi giúp đỡ của cha đã được chấp nhận.

Nhà thờ được thiết có nét rất riêng biệt, là sự giao thoa giữa kiến trúc Gothic và Trung Hoa.

Cổng vào thiết kế theo kiểu tam quan, mái có đầu đao, kiến trúc thường thấy ở cung đình, chùa chiền. Ở hai bên cây Thánh giá có hai con cá tượng trưng cho hình ảnh "cá chép hóa rồng". Ngay sau cổng vào là gian thờ Đức mẹ Maria, kiến trúc giống tiểu đình của người Hoa. Các cột sơn son thếp vàng có câu đối, trên các đầu đao treo lồng đèn. Mái cổng vào và gian thờ đều lợp ngói lưu ly, loại ngói phổ biến trong các công trình kiến trúc Á Đông. Lối vào Thánh đường với các cửa chóp nhọn, một kiểu thức đặc trưng riêng trong kiến trúc Gothic. Cạnh lối vào đặt mộ phần Cha Tam khi ông qua đời năm 1934.

Kiến trúc bên trong Thánh đường về tổng thể mang phong cách Gothic quen thuộc ở các Nhà thờ do người Pháp xây dựng ở Việt Nam.

Tuy nhiên, bốn cây cột nơi cung Thánh lại sơn đỏ - màu đặc trưng trong kiến trúc tôn giáo Trung Hoa. Hai bên hình tượng Chúa Giêsu bị đóng đinh là hai bức liễn sơn son thiếp vàng, chạm chữ màu đen.

Các chi tiết trang trí chóp nhọn gồm cửa sổ, ô hộc, cột trụ cân đối, sử dụng nhiều đường cong hình cung nhọn kiểu phương Tây. Tuy nhiên, các họa tiết trên cột, cửa sổ mang hình hoa sen cách điệu của phương Đông.

Lớp kính màu ở những ô cửa sổ là hình ảnh quen thuộc trong các Nhà thờ. Mỗi lớp kính lại thể hiện câu chuyện trong kinh Thánh.

Bên ngoài sân là bức tranh phù điêu mô tả 107 thánh tử đạo người Việt và 110 thánh tử đạo người Hoa.

Với sự kết hợp kiến trúc Gothic châu Âu và Trung Hoa, gắn bó với tín hữu công giáo người Việt và người Hoa hàng trăm năm qua, Nhà thờ Cha Tam ngày nay là một phần văn hóa của thành phố Hồ Chí Minh và điểm đến của nhiều du khách trong hành trình khám phá thành phố hoa lệ này.

Bài: Sưu tầm & biên tập